Maiki

Maiki (alijunaiki: maíz) tü maiki münaka wane eküülü apunajuushi jutuma wayuu, eekai ama'ana wane apain, otta nutuma chira wayuu eekai apunajülin, tü maikikalü apünajünüsü juyapo'ulü.^[1]

Aküjala süchikuwaa maiki

Mainma sukuwa'ipa tü maikika anaataa

Eesü maiki mariyo'ulu
Eesü maiki kasuwo'ulü
Eesu maiki kutano'ulü
Eesu maiki pejetchi

Jünainjee tü maikikalü aainjünüsü uujolü, wa'a, po'oi, iitojolü, la'üjalü, jupushuwa'aya tü ekünakalü jutuma wayuu ma'uluje kai, tü miyo'uyuukalü achukumüin wayuu jumaiwajenka, naashin na wayuu la'ülayuukana tü maikikalü aapaajüshii nutuma juya otta müsia püloui jumaiwainka jupula muüinjatuin yaa ekünüin watta'a ka'i.^[1]

Maiki sümüin wayuu anaataa

Tü Maiki münaka, wanee eküülü apünajuushi sutuma wayuu eekai kama'anain wanee apain eekai chiraa apünajuliin. Wattairü saali juya sünainje süi'taanuin so'u mmakalü nutuma Male'iwa.^[1]

Tü maikika wuitoui, yotopa shia, otta tü süsa'aka laütachonsü, eesü maka sa'in apünüin meetüraa saja'apüin iipünaamüin, mülo'uyu süpana sünain yüttajüin shia, mariiatalü süsii, mayaasü shiyulapaa tü süchonkalü katkaratsü sünainje süsa'aka.

Je'rasü sükuwa'ipa anaataa

Waima so'u tü maikikalü, eesü Maiki mariyo'ula, eesü Maiki kasuwo'ulü jee tü maiki pejetshi.^[2]

Tu maikika ayüüjaanüsü süpülaa ouujunaa, eesü süpülaa wa'a, laüjat, sawa, yajaa, süka jamüin eesü emiraa sünainjee tü apünajaaka maiki sutuma wayuu.

Jamüsü sü'lakajaaya anaataa

Tü maikika oujaanüsü sulu'u wushu, shia oujaaka türaa wayuu jierü, ekünüsü sulu'u ookotuushin, a'yajaawushi sümaa süchiraa ka'ulaa, ousinapa'asü süpüla supushuwa'a, anaajaanüsü sulu'u jula'a.

Tü maikika süpüla su'ujaanüin asetünüsü suuli kou'talajüin shia.

Apünajünüsü sümaa iiwa jee akostoulu'u (Agosto), sümaa juyaka ashatnüsü sünain ja'rai kashi maka sa'in joutale'u (enero).