Jieyuu
Jieyuukana e Jiet (alijunaiki: Mujeres, mujer) sünain sukua'ipa wayuu shia tü jieyuukana kojutaka ma'in anüikü süpüla anaate'eraa wane kasachiki, shia achajaaka analu'u süpüla süpüshi otta müsia shia tü ekirajaaka na tepichikana süpüla natüjaainjatüin jaralin naya, jaralin napüshi sulu'u ne'iruku, sükajee shiain naa jieyuukana alatitka shi'iruku sümüin süchonyuu. Tü sükaliakat jieyuu sainküinpünaa mmakat shia 8 maatso juyawai[1].
Tü kojutaaka atuma na jieyuukanaEditar
Sünain wanee kasachiki sulu'u wane apüshii, naa jieyuukana aashajaashi saa'u nachonni. Yootusu süchiirüa analu'u sulu'u süpüshi, tü jietka shia palajatka yootüin saa'u jamüinjatüin sukumajia sukuwa'ipaka wane kasa mülo'u; tü jietka shia kojütshataka süpüla ayatüinjatüin süchiirua saa'inka sulu'u sukua'ipa. Na jieyuukana waneejatü nakua'ipa otta müsia shi'irukuu nuulia chi toolokai, müinka süla'ktain, sünüiki, pasanüasü su'upünaa, laütasü süpolo'u, nnojotsü kaliimain, eesü eekai nnojolu'uin mülo'usenuuin, ka'chirasü otta müsia matsasü nuulia toolokai.
Na jieyuukana eesü nama'ana tü aainjaaka süi, katto'ui, susu, wushu, ekükülü, aainjüsü uujolü, wainma kasa saa'inraaka sutuma shian na etüjaka saa'u tia, otta sutuma anain sutuma sajapü. Tü sükumajaaka wane jiet nnojotsü aapaanüin nutuma wane toolo, sükajee pülain namüin otta eesü kasa süchiirua tia sümaiwajee. Maka saa'in tü atükaa süka pootshi, tia a'yatawaaka nnojotsü aainjünüin natuma tooloyuukana, sutuma pülain.
Na jieyuukana sulu'u sukua'ipa wayuuEditar
Na jieyuukana sünain sukua'ipa wayuu kojutusu aka shiain tü shikiikalü otta müsia anale'erakat shi'iruku sumüin süpüshi. Tü oushee shia wayuu jiet suuralakat süpüshi wayuu, shia toushu, shikiikalaja'aya ma'in tapüsh müsü wayuu sümüin laülaa sümaiwa otta müsia so'u ka'ikat tüü. Süpüla atüjaanajuintüin so'u sukua wapüshi shia tü E'irukukot. Shia woushe atüjakaa saa'u wakua'ipa, pansaainjatüin waa'in sünain kasa süpushua'a sütüma sünüiki. Tü jietkat shia tü epeipirajaka süpüshi maka saa'in wane jiitpai. Lotüinjatü sukua so'u mmakat süpüla shüchianjatuin süchonyuu, anainjatü nakua'ipa saa'uje shiakat.
Na jieyuukana eesü nakua'ipa nemüiwa sutuma soushi jee neikalü, sükajee nayainjana watta ka'i na ekirajaainkana tü wakua'ipaka namüin nachonni jee na achecheraainjanaka tü wayuunaikika soo'opünaa mmakat. Shiasa'a sutuma tia kojutuin ma'in naya, eekalü tü asürülawaaka namüin na majayutnuuka süpüla nekirajaanüin sulu'u tü sukua'ipaka wayuu. Sünain wanee asürülaa majayutpa'a wanee jiet, aashajaanüsü otta ekirajaanüsü süpüla sütüjaainjatüin ayaawata tü sukua'ipaka otta süpüla anain sukua mapeena sutuma tü wunu'u süsakaa sutuma shiika.
Süyaawase wanee jietEditar
Tü jieyuukana shikii süpüshi wayuu, müsü saa'in wane amüchi mülo'u, wainma Kasa kojutusu sulu'u. Shi'iyatüinjatü tü sütijakaa'o namüin na suchonyuukana, süikeyuu.
- Jintulu: 1 (waneeshi) anainmüin 9 (mekietsalü) juyaa.
- Jimo'olu: 10 (poloo) anainmüin 12 (po'oloo piamamüin) juyaa, eesü supüla kama'ain majayülüin shia.
- Majayut: majayutpa shia sunaimüin keirümalaka.
- Keirümayuu: sünainmüin wayuu kachoimpa shia
- Laülaa: Jiet la'ulaapa shia, kapülaainsü sünain kasa alataka sulu'u süpüshi.
Shia jietka eka ama'ana sukua'ipa lania otta müsia yootoo sümaa saa'in wayuu ouktusu, sulu'upüna lapü otta müsia sünain oo'ulakawaa. Tü jietkalü oojitsü wayuu ouktusu, ayutsü jiipü, oojitsü wayuu sünain wanee lapü supülapünaa kasachiki. sukua'ipa tü jietka kojutsü aka ein sukua'ipa sumaiwa nutuma Ma'leiwa. Tü jietka süshatüin saainjala mma, aka jamüin kachonsü nutuma Juya. Mma shia tü jietka otta müshia juya nia chi toolokai sulu'u sukua'ipa wayuu sümaiwa.